Kết luận mới nhất của IAEA về chương trình hạt nhân Iran đặt ra những thách thức nghiêm trọng cho an ninh khu vực và thế giới. Trong bối cảnh căng thẳng gia tăng tại Trung Đông, Hội đồng Thống đốc của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) vừa công bố một kết luận quan trọng liên quan đến chương trình hạt nhân của Iran. Theo đó, IAEA xác định Tehran không tuân thủ các nghĩa vụ theo Hiệp ước Không phổ biến Vũ khí Hạt nhân (NPT), đồng thời cáo buộc nước này phát triển một chương trình vũ khí hạt nhân bí mật và tích cực làm giàu uranium ở mức độ cao, rõ ràng nhằm mục đích quân sự.
Sự thiếu hợp tác của Iran với các thanh tra viên quốc tế là điểm nổi bật trong các báo cáo gần đây. Tehran liên tục cản trở hoạt động kiểm tra, giám sát của IAEA bằng cách loại bỏ thanh tra viên, làm sạch các địa điểm nghi ngờ và che giấu hoạt động hạt nhân không khai báo. Những hành động này không chỉ vi phạm cam kết quốc tế mà còn làm suy yếu niềm tin vào tính minh bạch của chương trình hạt nhân Iran, đồng thời gia tăng nguy cơ xung đột tại một khu vực vốn dĩ đã nhiều năm trong cảnh hỗn loạn.
Phản ứng từ phía Israel – quốc gia coi chương trình hạt nhân Iran là mối đe dọa lớn nhất với an ninh tồn vong – diễn ra rất kiên quyết. Tel Aviv nhiều lần cảnh báo cộng đồng quốc tế về nguy cơ Iran sở hữu vũ khí hạt nhân và cho rằng điều này sẽ làm thay đổi căn cân lực lượng trong khu vực. Kết luận mới nhất của IAEA tiếp tục củng cố những lo ngại này khi xác định có bằng chứng về hoạt động làm giàu uranium ở mức độ cao cùng với việc che giấu vật liệu và thiết bị liên quan đến ứng dụng quân sự.
Trong nhiều năm qua, Israel không chỉ duy trì áp lực ngoại giao mà còn tiến hành các chiến dịch phá hoại để ngăn chặn Tehran tiếp cận công nghệ nguyên tử tiên tiến. Sự hợp tác giữa Tel Aviv với Mỹ cùng các đồng minh phương Tây được coi là yếu tố then chốt để duy trì áp lực kinh tế – công nghệ lẫn ngoại giao lên Tehran. Việc áp dụng biện pháp trừng phạt kinh doanh hay siết chặt kiểm soát xuất khẩu công nghệ được coi là những giải pháp hiệu quả để buộc Iran tuân theo cam kết.
Tổng Giám đốc IAEA Rafael Grossi từ nhiều phiên họp gần nhất luôn đề cao vai trò hợp tác của toàn thể thành viên Liên hợp Quốc; ông Grossi cũng khẳng định: “Sự thiếu hợp tác của Iran gây suy yếu nghiêm trọng hơn bao giờ hệ thống giám sát và kiểm soát.” Ông Grossi kêu gọi toàn thể thành viên trong Hội đồng thống đốc tăng cường thái hành động nghiêm khắc với Iran để bảo vệ tính toàn vẹn của hệ thống không phổ biến vũ khí hạt nhân trên toàn cầu.
Đáng lưu tâm, là phản ứng từ phía Iran cho thấy thiếu thiện chí hợp tác với cộng đồng thế giới trong việc thay đổi hoặc dừng giảm cường thực hiện cam kết quốc tế. Vào cuối năm 2023 và đầu năm 2025, Tehran liên tục tuyên bố sẽ tiếp tục mở rộng hoạt động làm giàu uranium và nâng cấp các thiết bị ly tâm tại các sở Fordo cùng những cải thiện khả năng làm giàu uranium lên mức cao. Những động thái gianh khiêu khích này cũng làm gia tăng nghiêm trọng xung đột với Israel và các nước đồng minh trong khu vực khi các nước này luôn cảnh giác trước những động thái này có gây ra cuộc chạy đua vũ khí hạt nhân tại Trung Đông.
Có thể thấy, kết luận mới nhất của IAEA là chỉ dấu rõ cho áp lực quốc tế.