Trong hai thập kỷ qua, các đại dương trên khắp hành tinh đã trở nên tối hơn một cách rõ rệt, khiến giới khoa học lo ngại về sự tồn vong của hệ sinh thái biển. Một nghiên cứu mới công bố trên tạp chí Global Change Biology do Giáo sư Thomas Davies từ Đại học Plymouth (Anh) chủ trì cho thấy, 21% diện tích đại dương toàn cầu ghi nhận hiện tượng “tối đi” trong giai đoạn từ năm 2003 đến năm 2022. Dữ liệu vệ tinh từ NASA cho phép các nhà khoa học xác định độ sâu của vùng quang hợp – nơi ánh sáng mặt trời có thể xuyên qua để duy trì các hoạt động sống của sinh vật biển. Vùng này có độ sâu lên đến 200 mét và là nơi tập trung phần lớn các loài cá cùng nhiều sinh vật quan trọng khác trong chuỗi thức ăn biển.
Sự suy giảm ánh sáng ở lớp mặt của đại dương khiến nhiều loài phải di chuyển lên gần bề mặt hơn để tiếp cận ánh sáng tự nhiên, làm thu hẹp không gian sống và gia tăng áp lực cạnh tranh giữa các loài. Theo phân tích bằng thuật toán đo độ suy giảm ánh sáng trong nước biển, tại những khu vực bị “tối đi”, có đến 9% diện tích vùng quang hợp bị thu hẹp lại với độ sâu chỉ còn khoảng 50 mét so với mức ban đầu; riêng ở một số khu vực khác, con số này lên đến 100 mét. Đặc biệt tại Bắc Cực và Nam Cực cùng đầu dòng Gulf Stream gần Florida (Mỹ), hiện tượng này diễn ra mạnh nhất do chịu nhiều tác động từ biến đổi khí hậu.
Nguyên nhân khiến đại dương ngày càng “tối” được cho là do tổ hợp yếu tố như lượng mưa gia tăng ở ven biển làm chất dinh dưỡng từ hoạt động nông nghiệp theo đường thoát ra biển. Đồng thời, hiện tượng nóng lên toàn cầu làm gia tăng các lớp vi khuẩn lam và vi sinh vật phù du – những yếu tố làm giảm độ trong suốt của nước và ngăn ánh sáng chiếu xuống lớp nước phía dưới. Ngoài ra, những thay đổi về luồng hải lưu cùng với việc tan băng ở hai cực Trái Đất cũng góp phần vào quá trình này.
Tuy nhiên, không phải toàn bộ diện tích mặt biển trên Trái Đất đều “tối đi”. Khoảng 10% hay xấp xỉ 37 triệu km² lại ghi nhận hiệu ứng “sáng lên”, nhất là tại một số khu vực ven bờ như Bangladesh hay Anh Quốc. Song điều này không đồng nghĩa với việc chiều cao lớp quang hợp được mở rộng mà chỉ mang tính chất cục bộ.
Giáo sư Davies cảnh báo rằng hệ quả tiêu cực sẽ lan tỏa sang chuỗi thức ăn tự nhiên: cá săn mồi buộc phải tiến vào ven bờ để săn con mồi. Hành vi kiếm ăn sẽ tập trung ở những điểm thiếu an toàn cho cả con người và động vật hoang dã. Đồng thời, lượng carbon cùng chất dinh dưỡng trao đổi trong hệ sinh thái sẽ suy giảm nghiêm trọng. Những phân tích ban đầu cho rằng tuy chỉ có khoảng 20% diện tích mặt bằng lớn nhất hành tinh được khai thác nghiêm trọng bởi biến đổi khí hậu và hoạt động của con người, ngoài ra còn rất nhiều di tích chưa được khám phá – khoảng 80% vẫn chưa biết gì về tác động lâu dài của hiện tượng này.
Có thể khẳng định rằng xu hướng thay đổi màu sắc đại dương đang là một cảnh báo cấp thiết với hệ sinh thái biển và cả ngành đánh bắt cá trên thế giới. Nếu các nước trên thế giới tiếp tục bỏ qua vấn đề này thì sẽ ảnh hưởng đến an ninh lương thực và kinh tế biển ở quy mô lớn hơn. Trước mắt là một cuộc đụng đầu với biến đổi khí hậu mà mọi hành động đều có thể dẫn đến kết cục nghiêm trọng hơn nếu không có hành động kịp thời và mạnh mẽ hơn từ các chính phủ trên thế giới, nói riêng và cộng đồng quốc tế nói chung. Những cam kết về bảo tồn đại dương cần được đưa lên mức ưu tiên hàng đầu để đảm bảo một tương lai xanh bền vững cho tất cả mọi thành viên trên Trái Đất này!