Trong một diễn biến lịch sử, Iran đã đồng ý ngừng bắn vào thứ Hai sau một cuộc tấn công hạn chế nhằm vào căn cứ quân sự Mỹ tại Qatar. Thỏa thuận này, do Tổng thống Donald Trump làm trung gian, đánh dấu bước hạ nhiệt đáng kể sau 12 ngày chiến tranh căng thẳng giữa Iran và Israel.
Cuộc tấn công nhằm vào căn cứ không quân Al Udeid ở Qatar – căn cứ lớn nhất của Mỹ tại Trung Đông – được cho là có tính toán kỹ lưỡng với mục đích biểu tượng hơn là gây thiệt hại nghiêm trọng. Theo các quan chức Mỹ và Israel, vụ tấn công không gây thương vong nào và chỉ làm hư hại nhẹ nhàng cơ sở vật chất. Cựu quan chức Mossad Sima Shine nhận định rằng Iran vẫn còn vũ khí nhưng không muốn kéo Mỹ vào một cuộc chiến toàn diện vì họ hiểu rõ hậu quả nếu đóng cửa eo biển Hormuz sẽ rất nghiêm trọng.
Mặc dù vậy, giới chuyên gia cho rằng quyết định rút lui của Iran phản ánh tổn thất nặng nề về cơ sở hạ tầng quân sự sau các đợt không kích phối hợp của Mỹ và Israel nhằm vào các địa điểm hạt nhân, kho dự trữ tên lửa cùng những cơ sở sản xuất chủ chốt. Danny Orbach, nhà sử học quân sự tại Đại học Hebrew nhận xét rằng Iran đã mất khoảng 60% hệ thống phóng tên lửa dài hạn; dù còn khoảng 1.000 quả tên lửa tầm xa nhưng thiếu thiết bị phóng khiến họ khó triển khai hiệu quả.
Blaise Misztal từ Viện An ninh Quốc gia Do Thái cho biết khả năng tên lửa tầm ngắn của Iran vẫn còn nguyên vẹn với hàng nghìn rocket, tên lửa và máy bay không người lái có thể nhắm tới các căn cứ Mỹ ở Qatar, Iraq hay Bahrain nhưng chưa đủ sức đe dọa trực tiếp Israel. Điều này giải thích vì sao vụ tập kích Al Udeid vừa qua chỉ mang tính cảnh cáo mà không gây thiệt hại lớn.
Tuy nhiên nguy cơ đối với lực lượng Mỹ cũng như an ninh khu vực vẫn rất cao khi Iran có thể tiếp tục nhắm đến cơ sở năng lượng hay hoạt động vận tải thương mại trên vùng Vịnh bằng kho vũ khí hiện đại mà họ đang duy trì số lượng lớn hơn so với loại tên lửa tầm xa.
Cựu Tư lệnh Bộ Chỉ huy Trung tâm Hoa Kỳ Frank McKenzie từng cảnh báo về nguy cơ các căn cứ trong khu vực dễ bị áp đảo bởi cuộc tập kích đồng loạt bằng tên lửa và drone từ phía Iran do vị trí địa lý gần sát nơi phóng. Ông kêu gọi cần thay đổi chiến thuật phòng thủ sang hướng Tây cùng tăng cường phối hợp phòng thủ tên lửa với đồng minh trong khu vực để vượt qua “đòn bẩy địa lý” bất lợi này.
Dù vậy theo Orbach thì vấn đề chính khiến Tehran phải xuống nước là bài toán kinh tế khó khăn khi họ buộc phải lựa chọn giữa việc phục hồi chương trình tên lửa hoặc hỗ trợ lực lượng tay sai hay tái khởi động lại chương trình hạt nhân vốn tiêu tốn nguồn lực khổng lồ mà không thể làm tất cả cùng lúc.
Misztal cũng nhấn mạnh rằng mặc dù chịu tổn thất nhưng Iran vẫn là quốc gia tài trợ khủng bố hàng đầu thế giới với nhiều âm mưu ám sát trên đất Mỹ cũng như thực hiện nhiều cuộc tấn công toàn cầu trước đây; bên cạnh đó nước này đầu tư mạnh mẽ vào lĩnh vực mạng từ sau vụ Stuxnet năm 2010 nên hệ thống năng lượng hay mục tiêu quan trọng khác đều tiềm ẩn rủi ro cao bị phá hoại mạng hoặc tác động gián tiếp khác.
Ông kết luận rằng khả năng Tehran thay đổi hành vi để giảm căng thẳng là rất thấp bởi chủ nghĩa thù địch “Chết cho nước Mỹ! Chết cho Israel!” đã trở thành bản sắc cốt lõi của chế độ hiện nay; việc từ bỏ nó đồng nghĩa mất đi tính chính danh trong mắt người dân cũng như phe nhóm quyền lực bên trong đất nước.
Thỏa thuận ngừng bắn được Tổng thống Trump tuyên bố bắt đầu lúc nửa đêm ngày 23/6 theo giờ ET gồm hai giai đoạn mỗi bên giữ im tiếng súng trong vòng 12 giờ trước khi tuyên bố kết thúc hoàn toàn cuộc xung đột kéo dài gần hai tuần lễ giữa hai quốc gia Trung Đông đầy sóng gió này. Tuy nhiên ngay sau đó Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi lên tiếng phủ nhận có bất kỳ thỏa thuận chính thức nào về ngừng bắn nếu phía Israel chưa chấm dứt ngay lập tức các hoạt động quân sự chống lại người dân Iran.
Diễn biến mới nhất chứng minh tình hình vẫn hết sức mong manh khi cả hai bên đều giữ thái độ cảnh giác cao độ song bước tiến hòa bình lần này mở ra hy vọng giảm thiểu thêm những tổn thất đau thương ở khu vực vốn luôn tiềm ẩn nguy hiểm xung đột dai dẳng suốt nhiều năm qua.